Jak napisać ważny testament i czy warto pisać testamenty?

Jeśli nie zdecydujesz się na testament w formie notarialnej: napisz cały (cały!) testament własnoręcznie.

Myślałaś, aby napisać tekst na komputerze i tylko podpisać?  Nie, to naprawdę bardzo zły pomysł.

Jeśli chcesz aby dokument był ważnym testamentem :
sam własnoręczny podpis nie wystarczy; napisz cały tekst pismem ręcznym – zawsze pismo ręczne, nigdy na komputerze czy maszynie do pisania.

Kto może napisać testament?

Odpowiedź na to pytanie jest dość prosta i brzmi… każdy.

Trzeba tylko doprecyzować jedną kwestię: każdy, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych, czyli jest pełnoletni i nie został ubezwłasnowolniony.

Testament musisz napisać osobiście, żaden pełnomocnik czy przedstawiciel nie może tego zrobić za ciebie.

A czy można napisać wspólny testament żoną czy mężem?

Nie, to nie jest dobry pomysł.

Zgodnie z treścią przepisu testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Dotyczy to zarówno testamentów własnoręcznych, jak i tych w formie aktu notarialnego. Tak więc każdy z małżonków pisze swój własny testament!

Oczywiście testament powinien być wyraźnie podpisany, ale co z datą? Czy w treści testamentu zawsze musi być data?

Powinna być!  Najlepiej, aby ta data była. Jednak – zgodnie z tym co stanowi przepis – brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Data jest szczególnie ważna, w sytuacji gdy dana osoba napisała kilka testamentów. Co do zasady „liczy się” ten najpóźniej napisany testament. Piszę „co do zasady” – tu sytuacje mogą być bardzo różne: może tak być, iż kolejne testamenty zawierają zupełnie wykluczające się rozporządzenia majątkiem, ale nie zawsze tak jest.

Data może mieć istotne znaczenie z jednego jeszcze powodu.

Jak napisałam powyżej – napisać ważny testament może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Jeśli testament nie zawiera daty, a osoba która napisała ten testament została ubezwłasnowolniona – może powstać problem czy na pewno mamy do czynienia z ważnym testamentem (tzn. czy testament ten został napisany w czasie, gdy autor testamentu miał pełną zdolność do czynności prawnych).

Kogo mogę wskazać jako spadkobiercę?

Każdego, kogo tylko chcesz. Kogoś z bliższej rodziny, dalekiej rodziny, a nawet osobę zupełnie niespokrewnioną.

Możesz wskazać w testamencie jednego spadkobiercę, lub też kilku spadkobierców.

Tak – domyślam się, że o to zapytasz: a czy dziecko może być spadkobiercą? Czy mogę np. wskazać wnuka jako spadkobiercę?

Odpowiedź brzmi: dziecko może dziedziczyć zarówno na podstawie ustawy, jak i testamentu.

I  jeszcze  jedna kwestia  –  być może o tym nie wiedziałeś, ale zgodnie z treścią przepisu: „dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.”

Co więcej: możesz wskazać jako spadkobiercę nie tylko osobę fizyczną, ale też osobę prawną – np. fundację.

Doradzając klientom zawsze powtarzam, że warto testament przemyśleć – w każdym aspekcie, także podatkowym. Najbliższa rodzina np. dzieci czy wnuki będą zwolnione z podatku od spadku, ale dalsza rodzina już niekoniecznie. Kwestie podatkowe w tej materii reguluje już nie kodeks cywilny, a ustawa o podatku od spadków i darowizn.

Jeśli chodzi o sporządzanie testamentów: jest tu  jeszcze jedna istotna kwestia- pamiętaj, że przepisy prawa spadkowego przewidują coś takiego „zachowek”.

Jeśli wskażesz w testamencie jako spadkobiercę np. osobę niespokrewnioną, albo kogoś z dalszej rodziny, a pominiesz np. swoje dziecko czy małżonka:

bardzo możliwe, iż ten spadkobierca testamentowy zostanie w przyszłości pozwany o zachowek.

Pamiętaj – pominięcie spadkobiercy ustawowego w testamencie to jeszcze nie wydziedziczenie.

Testament – konkretne rzeczy dla konkretnych osób?

Może chcesz, aby spadkobiercą był np. mąż czy siostra, ale chcesz też przekazać konkretne rzeczy innym osobom?

Przepisy prawa spadkowego przewidują coś takiego jak zapis windykacyjny.

To bardzo przydatna instytucja prawa spadkowego i coraz częściej stosowana w praktyce.

Zgodnie z treścią przepisu:

W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).

Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

1/  rzecz oznaczona co do tożsamości

2/  zbywalne prawo majątkowe

3/  przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne

4/  ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności

5/  ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Pamiętaj tylko, iż w sytuacji gdy planujesz zamieścić w swoim testamencie zapis(-y) windykacyjny to testament musi mieć formę aktu notarialnego.

I jeszcze jedno:  jeśli zdecydujesz się przekazać swoje nieruchomości właśnie przy pomocy instytucji zapisu windykacyjnego: zastanów się, czy ktoś ze spadkobierców ustawowych byłby może uprawniony do zachowku.

Jakie jeszcze rozporządzenia może zawierać testament?

Jak już wspomniałam powyżej, możesz w testamencie zamieścić tzw. zapisy windykacyjne – czyli przekazać (w uproszczeniu mówiąc) określone rzeczy dla konkretnych osób. Ale to oczywiście jeszcze nie wszystko.

W testamencie możesz wskazać swojego spadkobiercę, ale możesz także np. kogoś (konkretnie: zstępnych, małżonka czy rodziców) wydziedziczyć.

Nie można jednak skutecznie wydziedziczyć kogoś bez powodu. Aby wydziedziczenie było skuteczne, muszą być spełnione przesłanki wprost wskazane w treści przepisu:

Zgodnie z treścią przepisu:

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1/ wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2/ dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci

3/ uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Pamiętaj: wydziedziczyć można wtedy, gdy faktycznie zaistniały okoliczności wskazane w treści przepisu.

I tu trzeba przypomnieć o jednej jeszcze istotnej kwestii:

Pominięcie spadkobiercy ustawowego w testamencie to jeszcze nie wydziedziczenie.

Spadkobierca ustawowy, który został po prostu pominięty w treści testamentu, ma uprawnienie aby domagać się zachowku.

Zapis windykacyjny i wydziedziczenie to też jeszcze nie wszystko, co możesz zawrzeć w treści testamentu. Prawo spadkowe przewiduje wiele różnych instytucji, jeśli uznasz że to niezbędne, możesz np. ustanowić wykonawcę testamentu.

Wróćmy teraz na chwilę do sytuacji gdy spadkobiercą na podstawie testamentu miałoby zostać małoletnie dziecko:

Co do zasady jest tak, iż majątkiem małoletniego dziecka (tak, dziecko może mieć swój majątek) zarządzają jego rodzice.

Może jednak być tak, iż chciałabyś w testamencie przekazać swój majątek kilkuletniemu wnukowi, a z jakiegoś powodu nie do końca masz zaufanie do rodziców dziecka. Takie sytuacje zdarzają się w praktyce, dlatego też przepisy przewidują rozwiązanie. Tym razem jednak odpowiedzi trzeba będzie szukać nie w kodeksie cywilnym, ale w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Zobacz, co dokładnie stanowi przepis:

W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

A co będzie gdy nie napiszę żadnego testamentu?

Nie ma obowiązku pisania testamentów. Jeśli nie zdecydujesz się na napisanie swojego testamentu, to w przyszłości będzie mieć miejsce dziedziczenie na zasadach określonych w ustawie tj. w kodeksie cywilnym.

Jeśli chcesz wiedzieć, jak wyglądają zasady dziedziczenia ustawowego, przeczytaj art. 931 i dalsze kodeksu cywilnego.

Zgodnie z przepisami jest tak:

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Jeśli zastanawiasz się, co w sytuacji gdy spadkodawca nie miał dzieci – przepisy przewidują też takie sytuacje:

W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

Zasady dziedziczenia ustawowego określone są w kodeksie cywilnym. Jeśli chcesz, aby inna osoba odziedziczyła twój majątek: napisz przemyślany testament.

Sytuacja życiowa może się jednak zmienić – nawet już wkrótce po napisaniu testamentu. Co w sytuacji gdy po napisaniu testamentu zmienisz zdanie, lub też zmieni się sytuacja życiowa?

W każdej sytuacji możesz napisany wcześniej testament zmienić lub odwołać.

To tylko Twoja decyzja i nie musisz pytać, ani tym bardziej prosić o zgodę innych osób, w tym też spadkobierców.

Jeśli Twoją intencją jest odwołanie wcześniej sporządzonego testamentu: napisz o tym wyraźnie w treści testamentu.

To ważne ze względu na treść poniższego przepisu:

Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Poprawne sformułowanie testamentu to bardzo ważna sprawa.

Jest jednak jeszcze jedna kwestia, o której trzeba pomyśleć:

Zastanawiałaś się kogo poinformować o napisanym testamencie, albo komu powiedzieć, gdzie ten testament się znajduje?

I co gdyby napisany testament przez przypadek uległ zniszczeniu? A może nawet i nie przez przypadek?

Co jeśli chcę mieć pewność, że testament nie zaginie?

To kolejna istotna kwestia, bo co z tego, że napiszesz przemyślany testament, jeśli dokument ten  przypadkiem zaginie lub nawet zostanie przez kogoś zniszczony?

Jeśli testament miał formę aktu notarialnego: jest prawdopodobne, iż uda się jeszcze do niego dotrzeć.

W sytuacji, gdy testament napisany własnoręcznie zaginie, lub też zostanie zniszczony problem może dużo większy.

Chcesz mieć pewność, iż faktycznie Twoja wola wyrażona w testamencie zostanie w przyszłości zrealizowana?

Możesz oczywiście rozważyć przekazanie napisanego testamentu osobie, którą w testamencie uwzględniłaś. Może to być dobry pomysł; jednak nawet w takiej sytuacji zawsze jest ryzyko przypadkowego zniszczenia czy zagubienia testamentu. Nie takie rozwiązanie mam tu na myśli. Dobrze jest wiedzieć, iż istnieje coś takiego jak Notarialny Rejestr Testamentów. (NORT)

Zarejestrowanie testamentu zdecydowanie minimalizuje ryzyko, iż testament pozostanie nieodnaleziony (a tym samym nie zostanie przedstawiony w sądzie i dziedziczenie nastąpi na zasadach ustawowych).

Rejestracja testamentu nie jest obowiązkowa. Po prostu uważam, że warto to zrobić. I co ważne: rejestracja testamentu nie wiąże się z dodatkowym kosztem.

Czy warto napisać testament?

To pytanie z kategorii tych, na które nie ma odpowiedzi w przepisach.

Ja uważam, że warto.

Przemyślany testament rozwiązuje wiele problemów.

W szczególności może zapobiec w przyszłości długiej wojnie o pozostawiony przez spadkodawcę majątek.

Może masz dzieci z kilku związków?

Albo pozostajesz w związku nieformalnym?

Może prowadzisz firmę wspólnie z partnerem czy partnerką?

A może masz żonę czy męża, ale nie macie jeszcze dzieci?

To przykładowe sytuacje, w których warto napisać przemyślany testament.

A czy powiedzieć rodzinie o tym, że napisałam testament?

To właśnie jedno z tych pytań, na które odpowiedź brzmi „zależy”.

Na pewno nie masz takiego obowiązku. Testament to Twoja decyzja.

Nie musisz tego z nikim konsultować (no chyba że z adwokatem).

Nie masz też obowiązku, aby ogłosić wszystkim swoją decyzję w kwestii przyszłego podziału majątku.

Być może jednak byłoby po prostu dobrym pomysłem, aby z rodziną o tym porozmawiać. Tak, aby w przyszłości nikt nie czuł się zaskoczony czy tym bardziej pokrzywdzony.

Ale mam świadomość tego, iż taka rozmowa dotycząca przekazania majątku nie zawsze będzie dobrym pomysłem i że zazwyczaj nie są to łatwe rozmowy.

Poza tym: tak jak wspomniałam już wcześniej: jeśli napisałaś testament, masz prawo testament ten zmienić czy też w ogóle odwołać – i nie musisz nikogo pytać, ani o tym informować.

Czy to już wszystko, co warto wiedzieć o testamencie i prawie spadkowym? Nie – w sumie to dopiero początek. Chcesz wiedzieć coś wiedzieć o zachowku? Chcesz wiedzieć, kto może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku? Interesuje Cię co trzeba zrobić po przeprowadzeniu sprawy o stwierdzenie nabycia spadku? I czy spadkobiercy mogą podważać testament? O tym wszystkim piszę na moim blogu, a znajdziesz ten blog dokładnie TUTAJ.

I jeszcze na koniec ważna uwaga:

Lektura artykułu nie zastąpi porady prawnej.

Każda sprawa jest inna, Czasem decydujące znaczenie mogą mieć szczegóły, które wydają się być zupełnie nieistotne.

Pamiętaj też, że przepisy często się zmieniają. To jeszcze jeden powód aby przed wniesieniem pozwu skontaktować się z doświadczonym prawnikiem

Autorka: Katarzyna Skowrońska